Jean-Paul Bourdier Ζαν-Πολ Μπουρντιέ (Καθηγητής κοινωνιολογίας και φωτογράφος) Το φαινόμενο Μπουρντιέ!

© Photo by Maestro Jean-Paul Bourdier.... making of latest book https://www.facebook.com/bourdierjp/photos/a.10153558751935109.1073741852.361448375108/10154335476780109/?type=1&theater




© Photo by Maestro Jean-Paul Bourdier
From the book "BODYSCAPES" https://www.facebook.com/bourdierjp/photos/a.10152754570810109.1073741826.361448375108/10152754578290109/?type=1&theater



© Photo by Maestro Jean-Paul Bourdier.... making of latest book https://www.facebook.com/bourdierjp/photos/a.10153558751935109.1073741852.361448375108/10154329815730109/?type=1&theater

© Photo by Maestro Jean-Paul Bourdier.... making of latest book https://www.facebook.com/bourdierjp/photos/a.10153558751935109.1073741852.361448375108/10154373918345109/?type=1&theater

Περισσότερες φωτογραφίες στη σελίδα του στο fb : Jean-Paul Bourdier


Τι κάνουν τα γυμνά μοντέλα για να βγάλουν το... ψωμί τους

(Aναδημοσίευση άρθρου από http://www.e-go.gr/culture/article.asp?catid=18147&subid=2&pubid=129144764 Επιμέλεια Χριστίνα Τσατσαράγκου τις 7/9/2012)

Φωτογραφίες, πίνακες ζωγραφικής ή ζωντανά γλυπτά; Η Daily Mail παρουσίασε σε ειδικό αφιέρωμα τις απίθανες δημιουργίες του Ζαν Πολ Μπουρντιέ (Jean-Paul Bourdier) και το αποτέλεσμα είναι φαντασμαγορικό. Ο Γάλλος φωτογράφος τοποθετεί ανθρώπινα σώματα μέσα στο τοπίο, τα ζωγραφίζει ανάλογα με το φυσικό φόντο, και τα φωτογραφίζει δημιουργώντας υπέροχους πίνακες... Ο Ζαν Πολ, καθηγητής στο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνια, έχει περάσει τα τελευταία 15 χρόνια της ζωής του μελετώντας τα μοναδικής ομορφιάς τοπία της αμερικάνικης Δύσης. Η φράση «Δεν υπάρχει διαχωρισμός ανάμεσα στο σύμπαν και τον εαυτό μας» είναι που τον ενέπνευσε για αυτή τη σειρά φωτογραφιών. Το χρώμα καλύπτει την επιφάνεια του γυμνού μοντέλου, και ταυτόχρονα βγάζει στην επιφάνεια τις εσωτερικές ιδιότητές του... γίνεται με αυτό τον τρόπο κάτι σαν την προέκταση του εσωτερικού του κόσμου στο σύμπαν! Με απαραίτητη προυπόθεση, φυσικά, το μοντέλο να μείνει απόλυτα μα απόλυτα ακίνητο! Τα υπέροχα σωματικά "σύμπαντα" του Ζαν Πολ Μπουρντιέ, bodyscapes στο http://www.jeanpaulbourdier.com.

Ιδού τα υπέροχα σωματικά "σύμπαντα" του Ζαν Πολ Μπουρντιέ:

Περισσότερα bodyscapes στο http://www.jeanpaulbourdier.com/


Το φαινόμενο Μπουρντιέ

ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: από http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=102913 13/09/1998

Ο Γάλλος κοινωνιολόγος βρίσκεται πάλι στο στόχαστρο ως εκπρόσωπος μιας αριστερής Αριστεράς που προβάλλεται εντόνως από τα ΜΜΕ και παίρνει θέση σε πολιτικά και κοινωνικά θέματα, θέλοντας να δημιουργήσει, κατά πολλούς, ένα «νέο πρότυπο διανοουμένου»




Τον κατηγορούν ότι θέλει να πάρει στη γαλλική διανόηση τη θέση του Ζαν-Πολ Σαρτρ,να καλύψει το κενό που άφησε στον χώρο της «διανόησης των μέσων ενημέρωσης», όπως την αποκαλούν, η απώλεια του Λιοτάρ, του Ντελέζ, του Καστοριάδη ή του Φυρέ. Ο Πιερ Μπουρντιέ είναι ασφαλώς ο διασημότερος κοινωνιολόγος στη Γαλλία. Και έξω από αυτήν. Είναι ο πιο διάσημος γάλλος κοινωνιολόγος σε όλο τον κόσμο, και τα βιβλία του σημειώνουν εντυπωσιακές πωλήσεις, κυρίως στη Γερμανία, τις ΗΠΑ και τη Βρετανία.

Είναι επίσης ο πλέον αμφισβητούμενος. Τα τελευταία χρόνια, κάθε του κίνηση, καθετί που δημοσιεύει, καθετί που λέει, προκαλούν διαμάχες και αντιπαραθέσεις στη γαλλική διανόηση. Μια τέτοια έντονη διαμάχη γύρω από το πρόσωπο και τον ρόλο του, ως επιστήμονα και ως διανοούμενου, με πολιτική δραστηριότητα και ευρεία απήχηση και επιρροή, έχει ξεσπάσει, άλλη μια φορά, τις τελευταίες ημέρες στην πατρίδα του. Αφορμή στάθηκαν δύο βιβλία.

Το πρώτο έχει γραφτεί από τον ίδιο και έχει τον τιτλο «Η αρσενική κυριαρχία» (La domination masculine, εκδόσεις Seuil). Παρ' ότι οι κριτικές αναφέρουν ότι δεν είναι ούτε το καλύτερο ούτε το πιο καλογραμμένο από όσα έχει παρουσιάσει ως σήμερα, βρέθηκε από την πρώτη στιγμή στο επίκεντρο της δημοσιότητας. Το τηλεοπτικό περιοδικό «Telerama» τού αφιέρωσε υπό μορφήν συνεντεύξεων χώρο σε πέντε τεύχη, και όλοι άρχισαν να μιλούν γι' αυτό. Προτού καλά καλά κυκλοφορήσει είχε ήδη προκαλέσει θύελλα επιθέσεων, κυρίως από αριστερούς διανοουμένους.

Το δεύτερο έχει γραφτεί από μια πρώην φοιτήτρια και συνεργάτιδά του, τη Ζανίν Βερντές-Λερού. Έχει τον αφηρημένο τίτλο ­ αναφορά σε ένα έργο του Μαξ Βέμπερ της δεκαετίας του '20 ­ «Ο σοφός και η πολιτική» (Le savant et la politique, εκδόσεις Grasset) και τον πολύ συγκεκριμένο, και ιδιαίτερα εύγλωττο υπότιτλο, «Δοκίμιο για την κοινωνιολογική τρομοκρατία του Πιερ Μπουρντιέ».

Η κοινωνιολόγος, που ειδικεύεται στις σχέσεις των διανοουμένων με τον κομμουνισμό, έχει γράψει σε λίγες σελίδες μια λεπτομερέστατη και φαρμακερή ανάλυση της προσωπικότητας του Μπουρντιέ, της ομάδας των συνεργατών και των έργων του. Τον κατηγορεί για υπέρμετρη φιλοδοξία, για υπερβολική εκμετάλλευση των μέσων ενημέρωσης, για επιστημονική ασυνέπεια, για δικτατορική συμπεριφορά. Ισχυρίζεται ότι χρησιμοποιεί τη φήμη του και τα δήθεν επιστημονικά έργα του για να περάσει ένα ιδεολογικό μήνυμα, και ότι προσπαθεί να γίνει ο προφήτης ενός επικίνδυνου αριστερίστικου δόγματος. Αποκαλεί τη σκέψη του «Κοινωνιολογία του στομαχιού», που συνίσταται σε δύσπεπτα βιβλία και νοθευμένες έννοιες. Κυρίως, εκφράζει την ανησυχία της για ένα ζήτημα που θεωρεί ιδιαιτέρως επικίνδυνο: το νέο πρόσωπο του διανοούμενου που προβάλλει ο Μπουρντιέ.

Ακριβώς, αυτό το τελευταίο είναι που προκαλεί τις εντονότερες αντιδράσεις απέναντι σε αυτό που αποκαλείται «η περίπτωση Μπουρντιέ». Η δεδηλωμένη τοποθέτηση του Πιερ Μπουρντιέ στα αριστερά της Αριστεράς, η πολιτική του δραστηριότητα και η ακραία συμπεριφορά του, αλλά και η διαρκής προβολή του προσώπου και του έργου του από τα μέσα ενημέρωσης έχουν ενοχλήσει πολλούς. «Χωρίς αμφιβολία, δεν υπάρχει σήμερα κανένα άλλο παράδειγμα σύγχρονου διανοητή με τέτοιο μηχανισμό διάδοσης και προώθησης της σκέψης του» γράφει ο Πατρίκ Κεσισιάν στη «Le Monde». Κατ' αρχήν, είναι καθηγητής στα εγκυρότερα ιδρύματα της πατρίδας του, στο Κολέγιο της Γαλλίας και τη Σχολή Ανωτάτων Σπουδών στις Κοινωνικές Επιστήμες, όπου είναι διευθυντής μελετών. Είναι επίσης εκδότης, με τη συλλογή «Liber» και τη σειρά Liber-Raisons d' Aagir που εκδίδει σε συνεργασία με τις εκδόσεις Seuil, και από τις οποίες έχουν προέλθει πολλά μπεστ-σέλερ, καθώς και με την επιθεώρηση Actes de la recherche en sciences sociales.

Από τη στιγμή που ο διακεκριμένος επιστήμων αποφάσισε να εξέλθει από την ακαδημαϊκή σφαίρα και να μετατραπεί σε δημόσιο πρόσωπο αναλαμβάνοντας πολιτική δραστηριότητα, και παίρνοντας θέση σε κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα, έστρεψε επάνω του τα πυρά των συναδέλφων του και των διανοουμένων της Γαλλίας, κυρίως εκείνων που ανήκουν στον χώρο της Αριστεράς. Η κρίσιμη στιγμή, εκείνη που πυροδότησε τον πόλεμο, υπήρξε ο χειμώνας του 1995, όταν ο Μπουρντιέ πήρε ανοιχτά και ενεργά θέση υπέρ των απεργών. Από τότε εξακολούθησε να παρεμβαίνει, υπέρ των ανέργων, υπέρ των λαθρομεταναστών, εναντίον της φιλελεύθερης κοινωνίας που δημιουργεί απόκληρους, εναντίον της «νεοφιλελεύθερης τρόικας» του Μπλερ, του Ζοσπέν και του Σρέντερ. Ο πόλεμος εναντίον του μαίνεται, παρ' ότι ο ίδιος ­ ηγεμονικά, όπως λένε οι επικριτές του ­ έχει απαγορεύσει κάθε συζήτηση εκτός των πλαισίων που ο ίδιος θεωρεί λογικά.

Η διχοτόμηση είναι πολύ βαθιά και αρκετά παλιά. Στην τελευταία επίθεση, η Ζανίν Βερντές-Λερού δεν ήταν η πρώτη που έστρεψε τα πυρά της εναντίον του Μπουρντιέ. Τον περασμένο Ιούλιο, και λίγες μόνο ημέρες πριν από την κυκλοφορία του βιβλίου της, ο Ολιβιέ Μονζέν και ο Ζοέλ Ρονάν κατακεραύνωναν τον κοινωνιολόγο μέσα από τις σελίδες του περιοδικού «Esprit» (που αντιπροσωπεύει τη φιλελεύθερη και με χριστιανικές επιρροές Αριστερά). Τον κατηγορούσαν ότι θέλει συνεχώς να δίνει μαθήματα, αλλά συγχέει όλο και περισσότερο την κοινωνιολογία με την πολιτική στράτευση. Τόνιζαν, δε, ότι τουλάχιστον οι ίδιοι δεν έχουν ανάγκη κανενός μαθήματος από τον δογματικό καθηγητή.

Η αντιπαράθεση του περιοδικού με τον Μπουρντιέ έχει αρχίσει, όπως δήλωσε ο Ολιβιέ Μονζέν, στο «Nouvel Observateur», εδώ και είκοσι χρόνια. Στην αρχή, περιοριζόταν σε σχετική επιστημονική συζήτηση για τα έργα του. Στη συνέχεια όμως μετεβλήθη σε ανοιχτό πόλεμο μεταξύ των «ρεφορμιστών» και του Μπουρντιέ, όταν ο τελευταίος πήρε θέση εναντίον του σχεδίου Ζοσπέν στις απεργίες του '95, και όταν οι φοιτητές του δημοσίευσαν τον «Δεκέμβρη των γάλλων διανοουμένων» με τον οποίον, υπογραμμίζει ο διευθυντής του «Esprit», ο καθηγητής του Κολεγίου της Γαλλίας θέλησε «να τα ψάλει στην Αριστερά, αραδιάζοντας σοφίσματα, αναθέματα και ψέματα».

Στη διαμάχη του «Esprit» με τον Μπουρντιέ έχουν πάρει θέση εναντίον του τελευταίου και οι φιλόσοφοι Αλέν Φινκελκρότ και Μπερνάρ-Ανρί Λεβί. Από την πλευρά τους, οΛυκ Φερί και ο Αλέν Ρενό στο έργο τους «Η διανόηση του '68», που κυκλοφόρησε επ' ευκαιρία της συμπλήρωσης τριάντα χρόνων από τον Μάη του '68, αφιέρωσαν ένα κεφάλαιο στον Μπουρντιέ χαρακτηρίζοντας τη σκέψη του «ως εκλεπτυσμένη παραλλαγή του χυδαίου μαρξισμού». Δεδηλωμένοι μαρξιστές έχουν επανειλημμένως συγκρουσθεί μαζί του, κυρίως οι μαθητές του Αλτουσέρ, Ζακ Ρανσιέρ και Ετιέν Μπαλιμπάρ, που του επετέθησαν επειδή τόλμησε να αμφισβητήσει τον παράξενο μαρξισμό που διεκήρυσσε ο δάσκαλός τους.

Οι επικριτές του Μπουρντιέ δεν περιορίζονται φυσικά στον χώρο της Αριστεράς. Εναντίον του έχουν καταφερθεί και εξακολουθούν να καταφέρονται και εκπρόσωποι της Δεξιάς και όλων των πολιτικών αποχρώσεων. Φιλελεύθεροι, κληρονόμοι του Ρεμόν Αρόν, όπως ο Ζακ Μανάν ή ο Ζαν Μπεσλέρ, ή «ανεξάρτητοι», όπως ο Ρεμόν Μπουντόν, κοροϊδεύουν τις σκέψεις και τις ιδέες του, ενώ ο Μισέλ Κροζιέ τον κατηγορεί ότι είναι κοινότοπος. Το 1982, όταν ασχολήθηκε με τη γλώσσα στο βιβλίο «Εκείνο που θέλει να πει το ομιλείν», πολλοί ειδικοί του τομέα αυτού, φιλόσοφοι και γλωσσολόγοι, και κυρίως οι μαθητές του Βιτγκενστάιν, είχαν γελάσει. Ο Εντγκάρ Μορέν, που αποκαλείται «πάπας του Τύπου», έχει καθιερώσει το επίθετο «μπουρντιεθεϊκός», το οποίο επαναλαμβάνει ειρωνικά ο Ζαν Μποντριγιάρ. Ο Μισέλ Μαφεζολί έχει προσθέσει το περιφρονητικότερο «μπουρντιεοειδής», ενώ πολλοί μιλούν για «μπουρντιεολογίες»,

Υπάρχει όμως και ο αντίλογος. Το καινούργιο που φέρνει η προσωπικότητα του Πιερ Μπουρντιέ είναι ότι έχει ξεπεράσει τα στενά όρια της πανεπιστημιακής κοινότητας και της διανόησης ­ ακόμη και εκείνης που προβάλλεται διαρκώς από τα μέσα ενημέρωσης ­ και έχει φθάσει στο ευρύ κοινό, συσπειρώνοντας γύρω του ένα ανομοιόμορφο σύνολο οπαδών. Οι οπαδοί αυτοί διακρίνονται σε στρατευμένους οπαδούς διαφόρων οργανώσεων, σε ακροαριστερές ομάδες και σε ανέργους (τους οποίους υπερασπίζεται) και σε απλούς ανθρώπους, που είναι απογοητευμένοι από τα παραδοσιακά κόμματα. Ο Μπουρντιέ έχει γίνει ο εκφραστής ­ και αυτό δεν πρέπει να υποτιμάται ­ όλων εκείνων που δεν έχουν φωνή και που ­ για διαφορετικές αιτίες ­ απορρίπτουν τις κυρίαρχες τάσεις και τα κόμματα, και περιμένουν μια άλλη πρόταση.

Παρά τα όσα ισχυρίζεται η Ζανίν Βερντές-Λερού στο βιβλίο της, ελάχιστοι είναι εκείνοι που αμφισβητούν το επιστημονικό έργο του Μπουρντιέ. «Μπορεί να δηλώνει κανείς υπέρ ή κατά του Μπουρντιέ, δεν μπορεί όμως να διαγράφει ολόκληρο το έργο του» γράφει ο Λοράν Λεμίρ στο «Nouvel Observateur». Και συνεχίζει τονίζοντας πως, αν ο Μπουρντιέ ήταν άχρηστος ως επιστήμων δεν θα ήταν ο πρώτος κοινωνιολόγος στην ιστορία που τιμήθηκε, το 1993, με το Χρυσό Μετάλλιο του Εθνικού Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, ανώτατη διάκριση στον τομέα της έρευνας στη Γαλλία. Ο Φιλίπ Τεσόν, από την πλευρά του, τονίζει στη «Figaro»: «Πρέπει να του αναγνωρίσουμε μια καθ' όλα συνεπή σκέψη, την οποία μαρτυρεί το έξοχο επιστημονικό έργο του... Οι επιστημονικές του γνώσεις δεν αμφισβητούνται, και ακόμη λιγότερο οι επιστημονικές μέθοδοί του».

Ισως η ουσία του φαινομένου Μπουρντιέ να βρίσκεται στα όσα γράφουν γι' αυτόν δύο συνάδελφοί του στη «Le Monde». Ο Μπερνάρ Λαΐρ, καθηγητής του Πανεπιστημίου Λυμιέρ-Λυών 2 και μέλος του Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου της Γαλλίας, αναγνωρίζει τόσο το επιστημονικό κύρος του Μπουρντιέ όσο και το επιστημονικό χρέος του ιδίου προς αυτόν. Του αποδίδει όμως μια «αλαζονεία», η οποία έχει ως «σύμπτωμα» μια «ανεπαρκή συλλογική λειτουργία», και τον κατηγορεί ότι ηθελημένα και επιδέξια συντηρεί μια σύγχυση ανάμεσα στη λογική της επιστήμης και στη λογική της πολιτικής.

Ο δε Πατρίς Πινέλ, διευθυντής Ερευνών στο Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας και Ιατρικής Έρευνας, ο οποίος δεν ανήκει στον «πρώτο κύκλο» των μαθητών του Μπουρντιέ, κρίνει ότι είναι προτιμότερο να κρατηθεί μακριά από του καβγάδες γύρω από την «περίπτωση Μπουρντιέ», η οποία κατά τη γνώμη του έχει μετατραπεί σε «αντικείμενο των μέσων ενημέρωσης που οξύνει ιδιαίτερα τα πάθη». Ο ίδιος διαπιστώνει συνεχώς στην καθημερινή πρακτική την επιστημονική εγκυρότητα του έργου του κοινωνιολόγου και την ακρίβεια των «οργάνων που μας έχει δώσει για να απεμπλέξουμε την πολυπλοκότητα του κοινωνικού κόσμου». Ίσως αυτό, επισημαίνει, είναι και το σημαντικότερο.

Πιερ Μπουρντιέ: Από τη γνώση στη δράση



Αναδημοσίευση από Εποχή και http://tvxs.gr/news/paideia/pier-mpoyrntie-apo-ti-gnosi-sti-drasi 04 Απρ. 2014 όπου γράφουν τα ακόλουθα :

Παίρνοντας θέση εναντίον της επιβολής των ελαστικών και προσωρινών μορφών εργασίας, κατά της διάλυσης των δημόσιων υπηρεσιών ή στο πλευρό των απεργών του 1995 στη Γαλλία, ο Μπουρντιέ ταυτόχρονα διεκδίκησε την αυτονομία των κοινωνικών επιστημών, την απεξάρτησή τους από την επιβολή κάθε εξουσίας και τον τίτλο του «κριτικού διανοούμενου».

Στην «Εποχή» έχουμε φιλοξενήσει πολλές φορές κείμενα του Μπουρντιέ ή αναφορές στο επιστημονικό και το κοινωνικό – πολιτικό έργο του. Σήμερα, που ο ρόλος των διανοουμένων είναι υποτονισμένος ή, πολύ χειρότερα, πλησιάζει συχνά το ρόλο του «συμβούλου του Ηγεμόνα», που στηρίζει την εξουσία, μια αναδρομή στις ιδέες και τη δράση του Μπουρντιέ μας φαίνεται πολύ χρήσιμη. Μ’ αυτές τις σκέψεις διαλέξαμε δύο συνεντεύξεις για τον Μπουρντιέ (στη γαλλική «Ουμανιτέ»), με το Κριστιάν Λαβάλ, κοινωνιολόγο και μέλος του Ινστιτούτου Ερευνών του γαλλικού συνδικάτου εκπαιδδευτικών, και τον Φρεντερίκ Λεμπαρόν, καθηγητή κοινωνιολογίας και διευθυντή έκδοσης της γαλλικής επιθεώρησης «Savoir / Agire».

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΟ ΚΡΙΣΤΙΑΝ ΛΑΒΑΛ

Ο «κριτικός διανοούμενος» στην εποχή του νεοφιλελευθερισμού

Ο Μπουρντιέ ήθελε να είναι «κριτικός διανοούμενος», που παρεμβαίνει στη δημόσια συζήτηση και στην πολιτική διαμάχη, αλλά πάντοτε με αφετηρία την υπεράσπιση της αυτονομίας του έναντι της εξουσίας στο ερευνητικό του έργο. Δέκα χρόνια μετά την απώλειά του, μπορούμε να αποτιμήσουμε τι άφησε στους μεταγενέστερους αυτή η μορφή διανοούμενου; Ποιες συζητήσεις ή ποιες μάχες τη σηματοδοτούν;

Ο Μπουρντιέ πέτυχε με τον τρόπο του κάτι σπάνιο, που και ο Φουκό το κατάφερνε με άλλο στυλ: να συνδυάσει την πιο αυθεντική διανοητική εργασία με την αποτελεσματική δημόσια παρέμβαση, να παράγει γνωστικό έργο και τα όπλα της κριτικής. Κι αυτό σε μια περίοδο που ο μαρξισμός δεινοπαθούσε και οι οργανισμοί που αναφέρονταν σ’ αυτόν είχαν χάσει την ισχύ τους. Αυτό που συνεισέφερε ο Μπουρντιέ στις κοινωνικές επιστήμες, είναι ακριβώς μια ανανέωση των κριτικών προσεγγίσεων, τη στιγμή που ο νεοφιλελευθερισμός επέκτεινε την κυριαρχία του. Θα ήταν σφάλμα να πιστέψουμε ότι προσέφερε μια για πάντα τα κλειδιά της κατανόησης του μηχανισμού και της λογικής της εξουσίας σήμερα.

Ως προς την κοινωνιολογία, η αληθινή προσφορά του συνίσταται στην αναζήτηση και τη δημοσίευση εργασιών νέων ερευνητών, που κατορθώνουν να υπερβούν τους σεχταρισμούς και τις ορθοδοξίες χρησιμοιποιώντας με τον πιο ελεύθερο τρόπο τις έννοιες και τις αναλύσεις που ο ίδιος είχε παράξει. Ο Μπουρντιέ έγινε ένας κλασικός με την καλύτερη έννοια του όρου: ένας συγγραφέας που τον συμβουλεύονται και τον συζητούν. Ήταν το καλύτερο που μπορούσε να του συμβεί. Ωστόσο, κι αυτό δεν πρέπει να μας εκπλήσσει, γίνεται αντικείμενο επανεξέτασης. Οι σύγχρονοί του στην κοινωνιολογία και στην πολιτική δεν έχουν πρόβλημα να επανέρχονται στις αναλύσεις του για τις σχολικές ανισότητες ή τα φαινόμενα της πολιτισμικής κυριαρχίας. Υπάρχουν, ωστόσο, στοιχεία στο έργο του που ακόμα και σήμερα διατηρούν την ιδιαιτερότητά τους. Από την «Αθλιότητα του κόσμου» (1993) ως τα λαμπρά κείμενά του για το νεοφιλελευθερισμό στα τέλη της δεκαετίας 1990, περνώντας ενδιαμέσως από τις αναλύσεις του για τη δημοσιογραφία, οι διαπιστώσεις που έκανε για την κατάσταση της κοινωνίας εκπλήσσουν ακόμη και σήμερα με την ορθότητά τους. Από τις εργασίες του για την οικονομία, τα μίντια και την ανάλυσή του για την εξέλιξη στου σχολείου γεννήθηκε ολόκληρη κριτική παράδοση.

Η κοινωνιολογία του Μπουρντιέ ασχολήθηκε με την αποκάλυψη της συμβολικής κυριαρχίας. Αλλά σαν «πολεμικό άθλημα» προσφέρει, άραγε, πεδία αποτελεσματικής δράσης στις ρίζες της κυριαρχίας, στο σύστημα που την παράγει;

Μια τέτοιου είδους κριτική κοινωνιολογία μπορεί να γίνει εφικτή μόνο όταν βγούμε από την ακαδημαϊκή σφαίρα. Το ζήτημα των σταθμών αναμετάδοσης και της διάδοσης ήταν ένα πραγματικό ζήτημα για τον Μπουρντιέ. Και δεν χρονολογείται από τις συλλογές και τις δημοσιεύσεις που πραγματοποίησε για να επιχειρήσει μια μαζική επικοινωνία. Ακόμη και σήμερα θαυμάζουμε τον τρόπο με τον οποίο ο Πασερόν και ο Μπουρντιέ μπορούσαν να διανέμουν κατά δεκάδες χιλιάδες αντίτυπα τα αποτελέσματα των ερευνών τους. Όμως, αυτές οι ίδιες σκέψεις του τον οδήγησαν στην κριτική κάθε είδους παρεμπόδισης της κριτικής ανάλυσης των μηχανισμών κυριαρχίας στα κυρίαρχα μίντια και τον ώθησε στην υπόδειξη παραδειγμάτων δημιουργίας αυτόνομων οργάνων παραγωγής και διάδοσης της κοινωνικής κριτικής.

Ο Μπουρντιέ, αν και δεν το κατόρθωσε πλήρως, επιχείρησε να επινοήσει ένα νέο δεσμό ανάμεσα στη διανοητική εργασία και το κοινωνικό κίνημα. Κι αυτό πραγματοποιήθηκε με την εκκόλαψη των πολλαπλών μορφών οργάνωσης που συνδέουν τη σκέψη, τη δράση και τη δημιουργικότητα και αποτελούν σε όλα τα επίπεδα, παγκόσμιο, ευρωπαϊκό, εθνικό και τοπικό, ένα ευρύ δίκτυο συνεταιρισμών παραγωγής κριτικής: Ίδρυμα Κοπέρνικος, ATTAC και διάφορες άλλες ομάδες αντίστασης που κινητοποιούνται γύρω από προβλήματα – στόχους.

Δύο κινήματα βρίσκονται ήδη σε διαδικασία συνάντησης: η συλλογική οργάνωση των διανοουμένων, που μάχονται κατά της απομόνωσης που προκαλεί η ακαδημαϊκή εξειδίκευση και η άνοδος της πνευματικότητας των κοινωνικών κινημάτων. Πιστεύω ότι ο Μπουρντιέ όχι μόνο έλπιζε ότι θα συμβεί αυτό, αλλά το επιδίωξε και το ενθάρρυνε. Ένας από τους μεγάλους δρόμους που άνοιξε ο Μπουρντιέ είναι η αυτοανάλυση των πολιτικών, συνδικαλιστικών και πολιτισμικών οργανισμών. Δεν αρκεί να γνωρίζουμε πώς λειτουργεί η εξουσία που ασκεί πάνω μας την κυριαρχία της, αλλά πρέπει να καταλάβουμε και πώς εκείνοι που την αντιμάχονται αναπαράγουν στο εσωτερικό των οργανισμών τους ορισμένα σχήματα της κυριαρχίας με την οποία συγκρούονται. Ένα από τα διδάγματα που μπορούμε να βγάλουμε από την κοινωνιολογία του Μπουρντιέ, είναι ότι η δημοκρατία είναι μια μάχη πάντα συνολική και ημιτελής.

Από την «επανάσταση» που επιχείρησε ο Μπουρντιέ στην κοινωνιολογία, υπάρχει σήμερα κάτι απτό στον τρόπο με τον οποίο ασκείται αυτή η επιστήμη; Επηρέασε, άραγε, και κάποιες άλλες επιστήμες;

Μια από τις σημαντικές συμβολές του Μπουρντιέ είναι η επιμονή στο αίτημα της αποστασιοποίησης της κοινωνιολογίας από κάθε είδους εξουσίες. Η εργαλειοποίηση των κοινωνικών επιστημών από τις εξουσίες σε βάρος την νομιμότητας, ο τρόπος με τον οποίο ορίζουν τα «κοινωνικά προβλήματα» ως ζητήματα που επιλύονται με τεχνοκρατικό τρόπο, δηλαδή ως «διάφορα γεγονότα» προς πολιτική εκμετάλλευση, η αποκάλυψη των μηχανισμών και των διαδικασιών που αυτός ο τρόπος κρατά στη σκιά, όλα αυτά τα αντιλαμβανόμαστε σήμερα καλύτερα, παρότι δεν άλλαξαν και πολλά πράγματα στον τρόπο με τον οποίο κατασκευάζεται η «πληροφόρηση» από τις ιδιωτικές επιχειρήσεις που παράγουν και πωλούν το μιντιακό προϊόν.

Μετά τον Μπουρντιέ μπορούμε επίσης να ελπίζουμε ότι από την πλευρά των κοινωνιολόγων θα υπάρξει ισχυρή αντίσταση στην παρούσα υπαγωγή του σχολείου και του πανεπιστήμιου στην πολιτική και οικονομική εξουσία. Η κοινωνιολογία, όμως, δεν είναι ενιαία. Η λογική του εμπειρογνώμονα οδηγεί τους κοινωνιολόγους που δεν αγάπησαν ποτέ τον Μπουρντιέ, να επιλέγουν, γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, τη θέση του συμβούλου του Ηγεμόνα, παρότι καμώνονται πως είναι οι καλύτεροι υπερασπιστές της ισότητας και της δημοκρατίας.

Αλλά αυτό που είναι το πιο απρόσμενο απ’ όλα, και το πιο σημαντικό, είναι ότι αναπτύσσεται μέσα στο ίδιο το οικονομικό πεδίο ένας λόγος που αντιπαρατίθεται μετωπικά με τα δόγματα και τις πρακτικές του νεοφιλελευθερισμού. Η ATTAC και, πιο πρόσφατα, το Μανιφέστο των Οικονομολόγων, μαρτυρούν την κινητοποίηση των διαφωνούντων οικονομικών επιστημόνων. Όλοι αυτοί αναφέρονται και στον Μπουρντιέ. Η επανεπικαιροποίηση του Πολάν, η προσφυγή στον Φουκό, η νέα ανάγνωση του Μαρξ συμβάλλουν στη νέα κριτική του κυρίαρχου οικονομικού λόγου.

Σήμερα που η συστημική κρίση του καπιταλισμού βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη, η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία που αντιμαχόταν ο Μπουρντιέ, αποτελεί άραγε το κύριο εμπόδιο της ανθρώπινης χειραφέτησης; Περισσότερο κι από την εποχή του Μπουρντιέ, δεν είναι σήμερα το ζήτημα της εναλλακτικής λύσης που αποτελεί πρόβλημα για όσους και όσες έχουν συμφέρον να επιδιώξουν μια άλλη κοινωνία;

Η κατανόηση του νεοφιλευθερισμού έχει θεμελιώδη σημασία για όλους τους σημερινούς κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες. Ο Μπουρντιέ, από τις αρχές της δεκαετίας 1990, αντιλαμβάνεται το διακύβευμα και επιχειρεί μια στροφή που μπορεί να διακρίνει κάποιος στα μαθήματά του για το κράτος στο Κολέζ ντε Φρανς και στην «Αθλιότητα του κόσμου». Τα εργαλεία που μας άφησε, δεν επαρκούν για να συλλάβουμε τη νεοφιλελεύθερη λογική στο σύνολό της, αλλά είναι απαραίτητα ακόμα και σήμερα, καθώς δείχνουν με ποιο τρόπο οι μάνατζερ του κράτους κατασκευάζουν μια νέα κοινωνική πραγματικότητα.

Το ζήτημα της εναλλακτικής λύσης μπορεί να το ανακαλύψει κάποιος μέσα στο λόγο του, ήδη από τη δεκαετία 1960, αλλά δεν θεωρούσε ότι ήταν σε θέση να διατυπώσει ένα σχετικό σχέδιο. Αυτή η υπόθεση ήταν κατ’ εξοχήν συλλογικό ζήτημα, στο οποίο θα μπορούσε κι εκείνος να συμβάλει. Η πολιτική λειτουργία του κοινωνιολόγου, όπως την όριζε ο Μπουρντιέ, ήταν μάλλον σαν του μετεωρολόγου που έχει καθήκον να προειδοποιεί για τους κινδύνους. Πιστεύω ότι θα αναγνώριζε σήμερα τον εαυτό του στην εργασία των κλιματολόγων που μας προειδοποιούν για την επικίνδυνη κλιματική αλλαγή. Οι κίνδυνοι που διατρέχουν οι κοινωνίες μας από τον καπιταλισμό, δεν είναι μικρότεροι από τον κίνδυνο της υπερθέρμανσης του πλανήτη.

*Ο Κριστιάν Λαβάλ είναι διδάκτωρ κοινωνιολογίας στο πανεπιστήμιο Paris X (Ναντέρ).


ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ ΦΡΕΝΤΕΡΙΚ ΛΕΜΠΑΡΟΝ

Επιστημονική γνώση και κοινωνική δράση

Πόσο ισχυρή είναι σήμερα η έννοια του «κριτικού διανοούμενου», όπως τη θεωρητικοποίησε και ενσάρκωσε ο Μπουρντιέ;

Αυτή η μορφή του κριτικού διανοούμενου είναι πάντα παρούσα και υποστασιοποιείται στη συνέχιση των συλλογικών εγχειρημάτων που ξεκίνησε ο Μπουρντιέ. Εννοώ, βέβαια, την ομάδα «Λόγος δράσης», που μεταβαπτίστηκε το 2010 σε «Γνώση / Δράση». Η ένωση αυτή εγγράφεται σαφώς στην προοπτική τής ανάπτυξης των αυτόνομων κοινωνικών επιστημών, που δεν αποκλείεται να παρεμβαίνουν κανονικά στο δημόσιο πεδίο, παίρνοντας θέση σε κρίσιμα ζητήματα, συγκεντρώνοντας υπογραφές, δημοσιεύοντας κείμενα, εκδίδοντας φυλλάδια και βιβλία. Αυτό το διάβημα, από την αρχή, ήταν, κατά την επιθυμία του Μπουρντιέ, συλλογικό. Ο κριτικός διανοούμενος είναι συλλογικός διανοούμενος, αυτόνομος απέναντι σε κάθε εξουσία και οργανώνεται σε δίκτυα σε διεθνές επίπεδο. Η στάση αυτή γνωρίζει σήμερα ενδιαφέρουσες προεκτάσεις στον τομέα των οικονομολόγων. Συσπειρώνονται γνωστοί οικονομολόγοι, διαφόρων σχολών (κεϊνσιανοί, νεομαρξιστές κ.λπ.), που εκτιμούν, στηριζόμενοι στις εργασίες τους, ότι η ευρωπαϊκή και διεθνής κατάσταση επιβάλλει τη ρήξη με έναν κοινότοπο τρόπο σκέψης και ορισμένες οικονομικές πολιτικές που έχουν καταστροφικές συνέπειες.

Μας θυμίσατε ότι για τον Μπουρντιέ ο κριτικός διανοούμενος είναι συλλογικός. Αυτό μοιάζει πολύ κοντινό με τον «οργανικό διανοούμενο» του Γκράμσι…

Αυτό που διαφοροποιεί σε σημαντικό βαθμό αυτές τις δύο προσεγγίσεις, είναι το ζήτημα της σύνδεσης με το οργανωμένο εργατικό κίνημα. Ο Γκράμσι, ιδρυτής του ιταλικού κομμουνιστικού κόμματος, θεωρούσε απαραίτητο αυτό το σύνδεσμο. Ο Μπουρντιέ, αντίθετα, κρατούσε κάποια απόσταση από τις οργανώσεις. Η ανεξαρτησία του ερευνητή, κατά την άποψή του, ήταν αποφασιστικής σημασίας ζήτημα. Πρέπει να πούμε ότι όλες οι κοινωνικές επιστήμες είναι, βέβαια, οι πιο εκτεθειμένες στις διάφορες μορφές παρείσδυσης των κατεστημένων εξουσιών. Ο «οργανικός διανοούμενος» είναι, ταυτόχρονα, η ωραία θεωρία του Γκράμσι, αλλά και μια λιγότερο ένδοξη πρακτική, που περιλαμβάνει συχνά την υπαγωγή στη γραμμή ενός κόμματος. Ο Μπουρντιέ είχε σαφή συνείδηση αυτού του προβλήματος. Από αυτή την άποψη, η σχέση του με την πολιτική έμοιαζε πιο πολύ με εκείνη του Φουκό. Εκείνο, όμως, που συνιστά την ιδιαιτερότητά του, είναι το ιδανικό της αυτονομίας του επιστημονικού πεδίου, δηλαδή η ιδέα σύμφωνα με την οποία το επιστημονικό πεδίο αναπτύσσεται και δομείται με βάση τις δικές του λογικές, και οι εξωτερικές παρεμβάσεις, που προέρχονται από κάθε είδους εξουσίες, αποτελούν εμπόδια στην πρόοδο της γνώσης.

Είχε διατυπώσει ο Μπουρντιέ συγκεκριμένες προτάσεις μετασχηματισμού της κοινωνίας;

Ο Μπουρντιέ απέφευγε να επεξεργαστεί προγράμματα, αν και μετείχε σε συλλογικά διαβήματα αυτού του είδους, όπως, για παράδειγμα, για την ανώτατη εκπαίδευση. Δεν έχουμε εξαντλήσει, όμως, το δυναμικό των αναλύσεών του. Αναφέρομαι κυρίως στις σκέψεις του, μετά το 1995, για τη σημασία του κοινωνικού κινήματος και των διανοουμένων ως φορέων αντίστασης στο ρίζωμα της νεοφιλελεύθερης πολιτικής, κυρίως στην Ευρώπη. Αν συγκρίνουμε τη σημερινή κατάσταση της δημόσιας αντιπαράθεσης με εκείνη της εποχής του Μπουρντιέ, μπορούμε να πούμε ότι συνέβαλε τελικά σε πολύ σημαντικό βαθμό στην προώθηση της γραμμής σ΄ αυτό το μέτωπο.

Την εποχή των απεργιών του 1995 [στη Γαλλία], οι κριτικοί διανοούμενοι που εισέβαλαν στην πολιτική σκηνή γύρω από τον Μπουρντιέ, παρέμειναν στο περιθώριο της δημόσιας διαμάχης, ακόμα και του χώρου της αριστεράς. Τους αντιμετώπιζαν σαν ανεύθυνους. Σήμερα, μέσα στην πραγματικότητα της ευρωπαϊκής χρηματοπιστωτικής και οικονομικής κρίσης, παρατηρούμε ότι οι σχετικά μετριοπαθείς οικονομολόγοι, όπως ο Ζαν Πολ Φιτουσί ή ο Φιλίπ Ασκενάζι, διαλέγονται με τους πιο ριζοσπάστες οικονομολόγους και συμφωνούν μαζί τους σε έναν αριθμό διαγνώσεων και προτάσεων. Η πίστη στα καπιταλιστικά δόγματα έχασε την ισχύ της, ο περιορισμός του πεδίου των δυνατοτήτων στο νεοφιλελεύθερο μονόδρομο, ο οποίος είναι φανερό ότι έχει αποτύχει, κάνει τώρα πιο δύσκολη τη νομιμοποίησή του από τις κυρίαρχες δυνάμεις.

*Ο Φρεντερίκ Λεμπαρόν είναι καθηγητής κοινωνιολογίας στο πανεπιστήμιο Picardie Jules Vernes (Αμιένη).

Απόδοση από τα γαλλικά: Χ. Γ.